بریکر یا دژنکتور ( Circuit Breaker )

در مدتی که یک سیستم قدرت، نیروگاه، خطوط انتقال، خطوط توزیع و یا سایر تجهیزات الکتریکی زیر بار هستند، مواقعی پیش می آید که مدار قطع ویا وصل می شود، این قطع و وصل شدن مدار ممکن است در حالت نرمال یا در حالت غیر نرمال (اتصالی در مدار) انجام شود.

در خانه و یا اداره یک کلید ساده همراه با یک فیوز برای کنترل و حفاظت مدار کفایت می کند، اما در جریانهای بالاتر فیوز معمولی به کار نمی رود و از فیوز های با قدرت قطع بالا (H.R.C) استفاده می شود.
فیوزها متناسب با قدرتشان در ولتاژهای پائین و بالا مورد استفاده قرار می گیرند، بطور مثال می توان از آنها برای حفاظت تراسفورماتورهای توزیع، موتورهای کوچک و متوسط، مدار های روشنائی، خطوط توزیع فرعی و ساختمانهای تجاری تا حدود 600 آمپر در 250 ولت، 500 آمپر در 600 ولت و یا در ولتاژ بالا 100 آمپر استفاده کرد.
از نقطه نظر قیمت حفاظت با فیوز مقرون به صرفه می باشد ولی کنترل و تنظیم روی فیوز نمی توان انجام داد، همچنین فقط در محدوده جریان نامی آن می توان از آن استفاده کرد. علاوه بر این وقتی که یک فیوز می سوزد مدتی وقت صرف می شود تا فیوز معیوب تعویض و برق مصرف کننده تامین شود.
زمانیکه اضافه باری وجود داشته باشد و یا جریان زیادی بخواهد قطع شود دژنکتورها راحت تر و سریع تر عمل می کنند و امروزه مورد استعمال زیادی دارند.

وظیفه بریکر
بریکر ها وسایل مکانیکی هستند که برای باز و بسته شدن کنتاکتها طراحی شده اند، طراحی بریکرها به نحوی است که بتوانند در شرایط غیر نرمال هم وظیفه خود را به خوبی انجام دهند.
دژنکتورهای اتوماتیک معمولاً به عنوان حفاظت سیستم های الکتریکی به کار می روند و مجهز به یک کویل تریپ می باشند که در ارتباط با یک رله می باشد و در شرایط غیر نرمال مانند اضافه جریان به طور اتوماتیک بریکر را باز می کند.
کلاً بریکر وظایف زیر را بر عهده دارد:

• به طور دائم می تواند جریان نامی مدار را تحمل کند بدون اینکه حرارت اضافی در آن تولید شود و یا صدمه ای به آن وارد شود.
• در حالت بدون بار مدار را قطع و یا وصل کند.
• جریان نامی مدار را به راحتی قطع و وصل نماید.
• جریاهای اتصال کوتاه در حد قدرت نامی خود را قطع و وصل کند.

بریکر سه شرط اول را به طور رضایت بخشی انجام می دهد ولی در حالت اتصال کوتاه تنشهای مکانیکی و حرارتی به آن وارد می شود.

مقادیر نامی

مقادیری که بریکر با آن شناخته می شود عبارتند از: ولتاژ ماکزیمم، تعداد پلها، فرکانس، ماکزیمم جریان قابل تحمل در حالت دائم، قدرت قطع ماکزیمم و ماکزیمم جریان لحظه ای قابل تحمل بریکر.

قدرت قطع

قدرت قطع یک دژنکتور ماکزیمم جریانی است که یک بریکر می تواند قطع کند بدون اینکه صدمه ای به آن وارد شود. قدرت قطع دژنکتور ها بر حسب MVA بیان می شود که عبارت است از حاصلضرب جریان قطع در ولتاژ نامی در ^6- 10 . قدرت قطع دژنکتورهای بزرگ بر حسب GVA بیان می شود.

ساختمان کلید های فشار قوی

کلید های فشار قوی از دو قسمت اصلی زیر تشکیل می شوند:

• محفظه قطع
• مکانیزم عمل کننده

محفظه قطع کلیدها

قطع و وصل جریان در داخل محفظه قطع صورت می پذیرد، محفظه قطع بصورت فضای بسته با یک یا چندین کنتاکت ثابت و متحرک می باشد. محفظه از جنس چینی و یا فلزی به شکل استوانه یا کروی ساخته می شود. ساده ترین نوع محفظه قطع شامل یک کنتاکت ثابت و یک کنتاکت متحرک می باشد. برای قطع و وصل جریان، کنتاکت متحرک در داخل محفظه قطع حرکت کرده و با اتصال به کنتاکت ثابت و یا جدا شدنی از آن جریان را برقرار و یا قطع می نماید.

این کنتاکت انرژی لازم را از مکانیزم عمل کننده دریافت و در داخل محفظه قطع حرکت می نماید. هر گونه عمل قطع و وصل کلید با قوس الکتریکی توام می باشد، قوس می تواند به صورت محدود و یا با وسعت و شدت فوق العاده روی دهد. شدت قوس در درجه اول بستگی به مقدار جریان عبوری از کنتاکت هنگام قطع کلید دارد.

مکانیزم عمل کننده

مکانیزم عمل کننده، انرژی لازم جهت حرکت کنتاکت متحرک را تامین می نماید. مکانیزم عمل کننده هیچگونه ارتباطی با سیم های فشار قوی و محفظه قطع نداشته تنها از طریق یک اهرم ایزوله به کنتاکت متحرک وصل و انرژی لازم را از طریق این اهرم به آن منتقل می نماید.